Jak odpowiada ekspertka współpracująca z DGP – zgodnie z art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, albo nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku świadczenie w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Zaznaczyć należy, że przyznanie świadczenia następuje w ramach tzw. uznania administracyjnego, co nie oznacza pozostawienia prezesowi ZUS całkowitej swobody w tym zakresie. Za szczególną okoliczność uznaje się zdarzenie lub trwały stan wykluczający aktywność zawodową konkretnej osoby z powodu niemożności przezwyciężenia ich skutków, mimo podejmowania działań zmierzających w tym kierunku. Sądy zwracają uwagę na zewnętrzny i obiektywny charakter tych okoliczności oraz ich niezależność od woli ubezpieczonego.

 

Jak jednak zaznaczył np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 5 marca 2021 r., sygn. akt II SA/Wa 1246/20, szczególne okoliczności to nie tylko zdarzenia o charakterze siły wyższej, lecz także wszelkiego rodzaju sytuacje, które czynią daną osobę nieatrakcyjną na rynku pracy, pozostającą poza kręgiem zainteresowania pracodawców. Chodzi też o takie sytuacje, w których osoba nie jest zdolna pod względem zdrowotnym do świadczenia pracy i choć nie legitymuje się orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy, to jej stan zdrowia podczas poszukiwania pracy stawia ją na pozycji dużo gorszej niż osobę zdrową.

 

W cytowanym wyroku WSA podkreślił, że art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej nie może być interpretowany jedynie w ten sposób, że dopiero stwierdzenie całkowitej niezdolności do pracy usprawiedliwia brak aktywności zawodowej osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Całkowita niezdolność do pracy jest tylko jedną z przesłanek do przyznania świadczenia w drodze wyjątku i musi istnieć w chwili ubiegania się o to świadczenie, natomiast ograniczenia aktywności zawodowej przed jej powstaniem mogą być bardzo rożne, choćby usprawiedliwione przyczynami zdrowotnymi zmniejszającymi możliwość zatrudnienia takiej osoby na rynku pracy (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5 maja 2011 r., sygn. akt I OSK 167/11).

Więcej w Dzienniku Gazecie Prawnej z 6 maja 2021 r.