ZUS wypłacał mi rentę rodzinną do końca 2018 r., ale w ostatnich miesiącach jej pobierania nie miałem już statusu studenta, o czym nie poinformowałem ZUS. W maju 2022 r. otrzymałem decyzję, z której wynika, że muszę rentę oddać. Czy decyzja jest wydana prawidłowo, skoro ZUS nie może żądać zwrotu świadczeń za dłużej niż trzy lata? – pyta czytelnik Dziennika Gazety Prawnej.
Jak odpowiada ekspertka współpracująca z DGP – decyzja w tej sprawie została wydana prawidłowo. Termin trzyletni odnosi się bowiem do długości okresu, za jaki można żądać zwrotu, a nie wydania decyzji w tej sprawie.
Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Odsetki te są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty, chyba że należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń zostaną zwrócone w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu. W takim przypadku nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty.
Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustawa systemowa uważa:
1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie do nich prawa albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez pobierającego;
3) świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.
W opisywanym przypadku miała miejsce sytuacja druga, tj. świadome wprowadzanie w błąd ZUS, za to trzeba uznać niezawiadomienie o utracie statusu studenta.
Zgodnie zaś z art. 84 ust. 3 ustawy systemowej nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach – za okres dłuższy niż ostatnie trzy lata. Zatem w opisanej sytuacji zastosowanie ma trzyletni termin.
Jak należy rozumieć ww. terminy, wyjaśnił m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 17 maja 2018 r., sygn. akt I UK 138/17. Sąd stwierdził, że organ rentowy może żądać zwrotu nienależnie pobranych, w tym przestępczo wyłudzonych, świadczeń z ubezpieczenia społecznego tylko za okres trzech lat liczonych do ostatniej wypłaty (pobrania) nienależnego świadczenia, natomiast decyzja o zwrocie może być wydana najpóźniej przed upływem pięciu lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano je nienależnie (art. 84 ust. 7a ustawy systemowej).
Więcej w Dzienniku Gazecie Prawnej z 9 czerwca 2022 r., autor: Anna Kwiatkowska, oprac.: GR