W skład spadku wchodzą prawa i obowiązki majątkowe, których podmiotem był zmarły w chwili śmierci. Nie zawsze i nie wszystko wchodzi w skład masy spadkowej. Będzie tak na przykład przy majątku dorobkowym małżonków (majątek nabyty przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa i wspólności ustawowej). W takim przypadku w skład masy spadkowej wchodzi tylko udział małżonka zmarłego i to jedynie w wysokości połowy dorobku plus oczywiście majątek odrębny (jeśli taki posiadał).

Co wchodzi do spadku

Do spadku wchodzą przede wszystkim własność rzeczy (albo udział we współwłasności), prawa i obowiązki wynikające z umów, których podmiotem był zmarły (na przykład roszczenie o wypłatę zaległego wynagrodzenia), roszczenie o zapłatę zaległych rat czy obowiązek umożliwienia małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy korzystania z mieszkania i urządzenia domowego przez trzy miesiące od dnia otwarcia spadku itp.

Z kolei do spadku nie należą w żadnym razie prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą (na przykład prawo do renty, alimenty, służebności osobiste), a także te prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (na przykład kwoty złożone na

rachunku bankowym i objęte dyspozycją wkładcy na wypadek śmierci). Do spadku nie zalicza się również praw i obowiązków wynikających ze stosunków karno-prawnych, administracyjnych, czy na przykład związanych Z postępowaniem podatkowym, dóbr osobistych, obowiązków majątkowych związanych ściśle z osobą zmarłego (będą to na przykład obowiązki wynikające z umowy o dzieło, której wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zlecenie).

Trzy grupy spadkobierców

Przepisy kodeksu cywilnego ustanawiają trzy grupy spadkobierców ustawowych. Pierwszeństwo w dziedziczeniu mają dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Osoby te dziedziczą w częściach równych, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być niższa niż 1/4 całości spadku. Gdyby zdarzyło się tak, że dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego dzieciom w częściach równych, a gdy te nie żyją – dalszym zstępnym (np. wnukom).

Drugi krąg spadkobierców to małżonek spadkodawcy, rodzice i rodzeństwo. Osoby te mają szansę na dziedziczenie dopiero wtedy, gdy nie ma zstępnych. Sytuacja małżonka jest w tym przypadku zdecydowanie korzystniejsza, gdyż jego udział spadkowy wynosi połowę spadku. Natomiast udział przypadający każdemu z rodziców (jeśli dziedziczą w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy) wynosi 1/4 część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Jeśli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy. Będzie tak również wtedy, gdy małżeństwo rodziców spadkodawcy zostało rozwiązane przez rozwód. Pozostała część spadku przypada w częściach równych rodzeństwu.

Jeśli otwarcia spadku nie dożyło któreś z rodzeństwa spadkodawcy, ale pozostawiło zstępnych, a więc dzieci lub wnuki, to udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego zstępnym.

Może zdarzyć się i tak, że do spadku powołani zostaną obok małżonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo. Wówczas dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. W tym przypadku małżonek dziedziczy również połowę spadku.

W praktyce zdarzają się sytuacje, kiedy zmarły nie pozostawia ani dzieci, ani małżonka. W takim przypadku cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa (oczywiście w odpowiednich proporcjach).

Ważne! Zasadą jest dziedziczenie na podstawie testamentu. Dopiero wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu albo gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą – z różnych względów – być spadkobiercami, ma miejsce dziedziczenie ustawowe

Pierwszeństwo w dziedziczeniu mają dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek

Ustawodawca przewidział też i taką sytuację, kiedy brakuje małżonka i innych krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, a spadkodawca nie pozostawił testamentu. W takim przypadku dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Dopiero wtedy, gdy nie uda się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce albo gdy ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Nabycie spadku

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy. W interesie spadkobiercy leży jednak potwierdzenie przez sąd, kto nabył spadek (a więc kto jest spadkobiercą). Dokonywane jest to w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.

W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia z imienia i nazwiska spadkodawcę, ostatnie miejsce zamieszkania oraz datę i miejsce zgonu, imiona i nazwiska wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, oraz wysokość ich udziałów. Sąd określa także podstawę dziedziczenia (testament lub ustawa), a także – w razie dziedziczenia ustawowego – stosunek małżeństwa lub pokrewieństwa ze zmarłym. W postanowieniu sąd nie wymienia natomiast poszczególnych składników majątku. O tym, komu przypadają poszczególne przedmioty spadkowe sąd orzeka w odrębnym postępowaniu, dotyczącym działu spadku.

SĄDOWE POTWIERDZENIE NABYCIA SPADKU

Sąd stwierdza fakt nabycia spadku na wniosek osoby, która ma w tym interes. Osobą mającą interes jest przede wszystkim spadkobierca, choć oczywiście może to być też wierzyciel spadkodawcy, wykonawca testamentu, czy też osoby chcące wykazać, że nie są spadkobiercami. Warto pamiętać, że stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić wcześniej niż przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Tylko wtedy może nastąpić wcześniejsze stwierdzenie nabycia spadku. Nic natomiast nie stoi na przeszkodzie, by stwierdzenie takie mogło zostać dokonane później, czyli w zasadzie w każdym czasie po upływie sześciomiesięcznego terminu.

KONIECZNY WNIOSEK

Aby zapoczątkować postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, należy złożyć wniosek, który powinien zawierać określenie spadkodawcy, wskazanie osób zainteresowanych wydaniem takiego postanowienia oraz informacje o istniejących testamentach. Do wniosku należy też dołączyć dowód śmierci spadkodawcy i uprawdopodobnić za pomocą wypisów z ksiąg stanu cywilnego istnienie stosunku rodzinnego (ale tylko przy dziedziczeniu ustawowym). Po złożeniu wniosku sąd wyznaczy termin rozprawy, na którą wezwie poza wnioskodawcą osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy (ustawowi i testamentowi).

Więcej Gazeta Prawna.