Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r., nr 25, poz. 150 ze zm.) przewiduje różnorodne sankcje administracyjne za naruszenie jego przepisów przez przedsiębiorców. Do typowych należą pieniężne kary administracyjne oraz podwyższone opłaty za korzystanie ze środowiska (art. 275 i art. 276 p.o.ś.). Obie te dolegliwości są dla ukaranego obciążeniem finansowym i takie jest podobieństwo między nimi. Są też istotne różnice. Kary pieniężne nakłada się bowiem w drodze decyzji wydanych w trybie określonym w kodeksie postępowania administracyjnego (k.p.a.) przez właściwy rzeczowo i miejscowo organ. Natomiast w przypadku opłat to sam korzystający maje obliczyć i przekazać (art, 298 ust. 1 i art. 284 ust. 1 p.o.ś.). Dopiero jeśli taki podmiot nie uiści ich w terminie lub uczyni to w nienależnej wysokości, marszałek województwa jest uprawniony do wydania odpowiedniej decyzji (art. 288 ust. 1 pkt 1 i 2 p.o.ś.).

Kary pieniężne nakładane są za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska określonych we właściwym pozwoleniu dotyczącym emisji pyłów i gazów, emisji ścieków, poboru wody, eksploatacji składowiska odpadów, magazynowania odpadów czy emisji hałasu (art. 298 p.o.ś.). Opłaty podwyższone, zgodnie z art. 292 i 293 p.o.ś., wnosi się za wprowadzanie do powietrza gazów lub pyłów, za pobór wód lub wprowadzanie ścieków do wód czy do ziemi bez pozwolenia (w wysokości 500 proc. opłaty podstawowej), za składowanie odpadów bez uzyskania decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów (opłata podwyższona w wysokości 0,05 jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą dobę składowania), za składowanie odpadów w miejscu na ten cel nieprzeznaczonym (opłata podwyższona w wysokości 0,7 jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą tonę odpadów i za każdą dobę składowania), za pozbycie się odpadów nad brzegami zbiorników wodnych, na terenach parków narodowych i rezerwatów przyrody, terenach leśnych, uzdrowiskowych lub terenach środowiska (opłata podwyższona w wysokości 1,0 jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą tonę odpadów i za każdą dobę składowania) oraz za pozbycie się odpadów do śródlądowych wód powierzchniowych i podziemnych lub wód morskich (opłata podwyższona w wysokości stukrotnej jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku).

Ani kary, ani opłaty sankcyjne formalnie nie zwalniają korzystającego ze środowiska z obowiązku likwidacji skutków naruszenia przepisów p.o.ś. Oznacza to, że powinien on nie tylko zapłacić karę, ale również przywrócić stan zgodny z ustawą lub pokryć koszty związane z przywróceniem stanu poprzedniego. W żaden sposób nie zwalniają też one korzystającego z konieczności takiej zmiany dotychczasowych działań, aby były one zgodne z wymogami ochrony środowiska. Dotyczy to w szczególności pyłów, ścieków i odpadów.
Kary za szkody wyrządzone środowisku są nieuchronne, choć po spełnieniu określonych warunków można ich uniknąć, przynajmniej częściowo. Regulacje p.o.ś. o sankcyjnych opłatach administracyjnych przewidują bowiem szczególny środek administracyjny w postaci odroczenia płatności kar lub opłat, a nawet ich zmniejszenia czy też umorzenia w całości (art. 316 – 321 p.o.ś.). Organem właściwym do odraczania terminu przekazania opłaty za korzystanie ze środowiska jest marszałek województwa, zaś administracyjnych kar pieniężnych – wojewódzki inspektor ochrony środowiska. Postępowanie w sprawie odroczenia wszczyna się wyłącznie na wniosek podmiotu zainteresowanego takim rozwiązaniem.

Odroczenie jest jednak możliwe i dotyczy całości lub części opłaty lub kary. Wynika to z faktu, że zasadniczym warunkiem wydania decyzji o odroczeniu płatności jest zrealizowanie inwestycji przez podmiot korzystający ze środowiska lub podjęcie innych działań, o ile ich wykonanie usunie przyczyny ponoszenia podwyższonych opłat albo kar. Jednakże okres realizacji danego przedsięwzięcia nie powinien być dłuższy niż 5 lat od dnia złożenia wniosku (art. 317 ust. 1 p.o.ś.). Oznacza to więc, że nie ma żadnej możliwości uzyskania odroczenia płatności kary lub opłaty, jeśli dany projekt nie wyeliminuje powodów nałożenia opłat sankcyjnych na wnioskodawcę. Realizowana inwestycja nie musi dotyczyć miejsca, w którym zainteresowany podmiot korzysta ze środowiska na dzień złożenia wniosku. Wniosek może bowiem wiązać się z nową lokalizacją miejsca prowadzenia działalności. Jest przy tym oczywiste, że po realizacji danej inwestycji w dotychczasowym miejscu działalność zostanie zakończona lub zmodyfikowana.

Poza danymi wnioskodawcy, a w szczególności jego adresem (art. 63 par. 2 oraz art 64 par. 1 k.p.a.), przepisy p.o.ś. wymagają umieszczenia we wniosku wysokości opłaty lub kary, o odroczenie terminu płatności której występuje wnioskodawca, opisu realizowanego przedsięwzięcia oraz harmonogramu realizacji przedsięwzięcia ze wskazaniem etapów nie dłuższych niż 6 miesięcy (art. 318 ust. 3 pkt 1-3 p.o.ś.). Zgodnie z art. 318 ust. 4 p.o.ś., w razie wątpliwości co do zdolności finansowych wnioskodawcy właściwy organ może żądać dodatkowych dowodów i informacji. We wniosku powinno być także określone źródło lub źródła finansowania danej inwestycji ekologicznej. Jeśli złożony wniosek nie zawiera wszystkich przewidzianych przepisami elementów, to w myśl z art. 64 par. 2 k.p.a. organ wzywa wnioskodawcę do uzupełnienia w terminie 7 dni pod rygorem pozostawienia wniosku bez rozpatrzenia. Decyzja o odroczeniu uiszczenia określa wysokość opłaty lub kary, opis i terminarz realizowanego przedsięwzięcia oraz termin odroczenia opłaty lub kary (art 318 ust. 5 p.o.ś.). Zgodnie z art. 318 ust. 7 p.o.ś., od dnia złożenia wniosku naliczane są odsetki za zwłokę określoną w Ordynacji podatkowej.

Przyczyną odmowy odroczenia może być jedna z wymienionych w art. 318 ust. 1,3 i 4 p.o.ś. Chodzi o złożenie wniosku po terminie, w którym miała być uiszczona kara lub opłata, realizowanie projektu niemającego znaczenia dla redukcji przyczyn nałożenia kary lub obowiązku uiszczenia podwyższonej opłaty, a także brak źródeł finansowania gwarantujących terminową realizację inwestycji ekologicznej (zob. wyrok WSA w Gliwicach z 29 listopada 2010 r., II SA/CI 894/2010 oraz wyrok NSA z 24 lutego 2005 r., OSK1192/2004). Terminowa realizacja inwestycji ma istotne znaczenie dla wnioskodawcy, gdyż wówczas następuje odpowiednie umorzenie kary lub opłaty. Jeśli odroczeniu podlegały opłaty albo kary wymierzone w związku ze składowaniem lub magazynowaniem odpadów (art. 319 ust. 3 p.o.ś.), to terminowa realizacja danej inwestycji skutkuje wydaniem decyzji o umorzeniu kary lub opłaty w całości. Analogiczna sytuacja ma miejsce przy odroczeniu opłaty związanej z wprowadzaniem ścieków do wód lub do ziemi bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego (art. 319 ust. 3a p.o.ś.). Pozostałe kary lub opłaty podlegają decyzji o redukcji o wartość własnych środków wydatkowanych na inwestycję (art. 319 ust, 1 p.o.ś,), W tym ostatnim przypadku organ w swojej decyzji określa także wartość kary lub opłaty pozostałej do zapłaty wraz z odsetkami w wysokości opłaty prolongacyjnej wynikającej z przepisów ustawy z 29 sierpnia 1997r. – Ordynacja podatkowa (tj. Dz.U. z 2005 r., nr 8, poz. 60).

Dotrzymywanie terminów jest niezmiernie ważne. Mniej istotna jest terminowa realizacja inwestycji niż terminowe usunięcie przyczyn nałożenia kar lub obowiązku zapłaty podwyższonej opłaty. Dlatego w razie nieusunięcia owych przyczyn, nawet mimo zrealizowania inwestycji na czas, właściwy organ w drodze decyzji orzeknie o obowiązku ich uiszczenia w pełnej wysokości wraz z opłatą prolongacyjną z Ordynacji podatkowej. Jeżeli zaś wnioskodawca nie zrealizował w terminie inwestycji określonej w decyzji o odroczeniu, to wydaje się decyzję o obowiązku uiszczenia odroczonej kary lub opłaty wraz z odsetkami w wysokości odsetek od zaległości podatkowych.

Więcej w Dzienniku Gazecie Prawnej z 31 lipca 2012 r.