Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zakład aktywności zawodowej jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostką, o której utworzenie mogą się ubiegać:

– gmina,

– powiat,

– fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.

Aby podany w ustawie podmiot (czyli organizator) mógł uzyskać status zaz, musi spełnić łącznie takie warunki:

– co najmniej 70 proc. ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce stanowić powinny osoby niepełnosprawne, w szczególności skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy zaliczone do:

– znacznego stopnia niepełnosprawności,

– umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną, w tym osób, w stosunku do których rada programowa warsztatu terapii zajęciowej uzasadniła podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej, z tym jednak zastrzeżeniem, że stan zatrudnienia tych osób nie może przekraczać 35 proc. ogółu zaangażowanych,

• obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład:

– odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,

– uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich,

• jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne,

• organizator przeznacza uzyskane dochody na zakładowy fundusz aktywności zawodowej,

• organizator uzyska pozytywną opinię starosty o potrzebie utworzenia zaz (w nowelizacji ustawy o rehabilitacji z 28 czerwca 2012 r, która czeka na podpis prezydenta) wskazano, że jego opinia nie jest konieczna, gdy organizatorem zaz jest powiat).

Uwaga! Wskazane stany zatrudnienia ustala się w osobach, a nie np. w etatach.
Ponadto ustawa o rehabilitacji wskazuje, że zakłady aktywności zawodowej nie mogą prowadzić działalności polegającej na wytwarzaniu wyrobów przemysłu paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także pozostałych wyrobów o zawartości alkoholu powyżej 1,5 proc. oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali lub handlu tymi wyrobami.

Zgodnie z art. 30 ust. 1 ustawy o rehabilitacji decyzję potwierdzającą spełnianie przez zaz ustawowych warunków wydaje właściwy miejscowo wojewoda.

To, co zazwyczaj decyduje o prowadzeniu działalności w formie zaz, są koszty finansowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (wyższe w porównaniu np. z zakładami pracy chronionej).

Zakłady aktywności zawodowej, które spełnią ustawowe warunki, mogą dodatkowo korzystać z pieniędzy PFRON i uzyskać dofinansowanie do ich utworzenia oraz działalności. W tym celu organizator zaz zawiera umowę o dofinansowanie z PFRON. Określa ona m.in.: wysokość, termin oraz sposób przekazania pieniędzy, warunki renegocjacji umowy oraz termin zawarcia umowy ubezpieczenia wyposażenia i środków trwałych dofinansowanych z PFRON. Wsparcia z Funduszu dokonuje samorząd województwa na warunkach wskazanych w umowie z organizatorem zaz.

Prowadzący zakład aktywności zawodowej w stosunku do niego zwolniony jest z podatku:

– od nieruchomości,

– rolnego,

– leśnego,

– od czynności cywilnoprawnych – jeżeli czynność przez niego dokonana pozostaje w bezpośrednim związku z prowadzeniem zakładu oraz

– opłat, z wyjątkiem opłaty skarbowej i opłat o charakterze sanacyjnym.

Zwolnienie nie przysługuje wobec podatku od: gier, środków transportowych, towarów i usług (VAT) oraz akcyzowego, cła, a także podatków dochodowych (z wyjątkiem dochodowego od osób fizycznych, z którego zaz też jest zwolniony).

Zgodnie z art. 31 ust. 4 ustawy o rehabilitacji prowadzący zaz przekazuje pieniądze uzyskane ze zwolnień podatkowych oraz wpływy z dochodu związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej na zakładowy fundusz aktywności. Organizator zaz musi przy tym prowadzić ewidencję środków funduszu aktywności oraz prowadzić oddzielny rachunek bankowy.

Więcej w Rzeczpospolitej z 24 sierpnia 2012 r.