To rozwiązanie często prowadzi to do nadużyć polegających na tym, że przedsiębiorca po opłaceniu jednej wysokiej składki przez wiele miesięcy pobiera świadczenie naliczone od maksymalnej podstawy. Problem dotyczy szczególnie kobiet w ciąży, które rejestrują działalność tuż przed porodem, zapewniając sobie roczny zasiłek macierzyński w wysokości nieproporcjonalnej do opłat z tytułu składek.

Tym praktykom ma zapobiec nowelizacja ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zgodnie z zasadami obowiązującymi od 1 stycznia 2016 r. (art. 48 ustawy zasiłkowej) przy okresie ubezpieczenia krótszym niż 12 miesięcy, podstawą zasiłku będzie suma:

• przeciętnej najniższej podstawy składek na ubezpieczenie chorobowe (tj. 60 proc. przeciętnej prognozowanej płacy lub 30 proc. minimalnego wynagrodzenia) oraz

• kwoty stanowiącej iloczyn 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa składek, w części przewyższającą najniższą podstawę składek na ubezpieczenie chorobowe, oraz liczby miesięcy, w których osiągnięto przychód uwzględniany w wymiarze zasiłku.

W uproszczeniu oznacza to, że podstawą zasiłku będzie najniższa podstawa składek powiększona o nadwyżkę kwoty zadeklarowanej ponad tę podstawę. W konsekwencji im dłuższy okres ubezpieczenia, tym wyższy zasiłek, im krótszy – tym jego wysokość będzie bardziej zbliżona do minimalnej podstawy składek.

Z założenia opłacenie wysokiej składki za miesiąc czy dwa nie powinno diametralnie podwyższyć wysokości świadczenia, choć mogą się co do tego pojawić wątpliwości w kontekście art. 48a ustawy zasiłkowej. Reguluje on sytuację przerwy w ubezpieczeniu krótszej niż 31 dni, gdy dochodzi do zmiany tytułu ubezpieczenia. W liczbie miesięcy zaliczanych do okresu ubezpieczenia trzeba będzie wtedy uwzględnić także te przed przerwą, ale podstawa zasiłku zostanie obliczona tylko od przychodów z aktualnego tytułu.

Brzmienie tego przepisu jest niejednoznaczne. Nie do końca jasne jest, czy przy obliczaniu podstawy zasiłku należy brać pod uwagę także czynnik 1/12 z ogólnego wzoru Gdyby nawet go uwzględnić, to w razie np. podjęcia działalności po zakończeniu stosunku pracy i opłacenia maksymalnej składki za krótki okres tej działalności spowodowałoby to znaczne zwiększenie podstawy zasiłku. Średnia nadwyżka za ten krótki okres (z aktualnego tytułu) zostałaby bowiem uwzględniona, tak jakby została osiągnięta w całym okresie ubezpieczenia, nawet jeśli ubezpieczony wcześniej na etacie (w okresie doliczonym z poprzedniego tytułu) uzyskiwał niższe wynagrodzenie. W nowelizacji można się zatem doszukać pewnej luki.

Co do zasady skutkiem nowelizacji będzie wypłata przez ZUS niższych zasiłków tym przedsiębiorcom, którzy zaczną z nich korzystać w krótkim czasie od objęcia ubezpieczeniem z tego tytułu. Nowa formuła obliczania świadczeń spowoduje jednak też, że macierzyństwo nie będzie szło w parze z przedsiębiorczością. Kobiety zamierzające skorzystać z ulgowych składek przez dwa lata prowadzenia działalności, będą musiały odłożyć plany związane z rodzicielstwem. Zasiłek liczony od tej podstawy będzie bowiem bardzo niski.

Więcej w Rzeczpospolitej z 11 grudnia 2015 r.