Najwięcej niepełnosprawnych zatrudniają zakłady pracy chronionej. Mają z tego tytułu dużo obowiązków, ale też wiele uprawnień i preferencji finansowych.

Decyzję o nadaniu statusu zakładu pracy chronionej (zpch) wydaje wojewoda. Zyskuje go również w ciągu trzech miesięcy od daty wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego spółdzielnia socjalna powstała z przekształcenia spółdzielni inwalidów lub niewidomych będącej zpch. Pracodawca ubiegający się o taki status musi spełni wiele rygorów, z których najważniejsze to:

prowadzenie działalności gospodarczej przez co najmniej 12 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku o przyznanie statusu,
zatrudnianie przynajmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, w tym przez minimum sześć miesięcy poprzedzających złożenie wniosku co najmniej:

– 40 proc. niepełnosprawnych, w rym 10 proc. ogółu zatrudnionych ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności,

– 30 proc. niewidomych, psychicznie chorych czy upośledzonych umysłowo ze znaczną lub umiarkowaną niepełnosprawnością.

Do niepełnosprawnych zaliczamy również chałupników. Jeśli praca nakładcza stanowi jedyne źródło ich utrzymania, muszą przy tym zarabiać przynajmniej wynagrodzenie minimalne, a gdy nie – to połowę minimalnej płacy. Wymiar czasu ich pracy nie może przekroczyć jednego etatu, a ustalamy go jako iloraz wysokości przysługującej im pensji przez wynagrodzenie minimalne.

By uzyskać status, trzeba spełniać zaostrzone kryteria

Liczebność załogi to niejedyny wymóg, jakiemu musi sprostać przedsiębiorca zamierzający zostać zakładem pracy chronionej. Ma on jeszcze obowiązek posiadania stosownego zaplecza lokalowego.

Budynki użytkowane przez podmiot aspirujący do statusu zpch muszą odpowiadać przepisom oraz zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy. Trzeba je dostosować do potrzeb niepełnosprawnych oraz zadbać o to, by ci ostatni nie mieli problemów z dostępnością do pomieszczeń higieniczno–sanitarnych i ciągów komunikacyjnych. Wszystko to sprawdza Państwowa Inspekcja Pracy na wniosek zainteresowanego. O weryfikację inspekcji nie muszą jednak wyjątkowo występować firmy zatrudniające osoby przy dozorze i ochronie mienia stale w lokalach niebędących ich własnością.

Wojewoda ma prawo zwolnić pracodawców ubiegających się o status zpch z obowiązku spełnienia niektórych rygorów

Pracodawca jest również zobowiązany do zapewnienia niepełnosprawnym doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej, poradnictwa i usług rehabilitacyjnych.

Trzeba przyjąć pielęgniarkę

Doraźna opieka medyczna polega na tym, że w razie konieczności pierwszej pomocy udziela niepełnosprawnemu osoba uprawniona. Ona też ocenia, czy trzeba wezwać lekarza lub pogotowie. Do osób uprawnionych do świadczenia doraźnej opieki medycznej należy np. pielęgniarka. W świetle art. 11 ust. 1 ustawy z 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn. DzU z 2001 nr 57, poz. 602 ze zm.) ma ona prawo do wykonywania swojego zawodu stwierdzone przez okręgową radę pielęgniarek i położnych albo zezwolenie na wykonywanie indywidualnej praktyki pielęgniarskiej. Wykonywanie zawodu poza zakładem opieki zdrowotnej na podstawie umowy cywilnej przepisy te traktują na równi z indywidualną praktyką lub indywidualną specjalistyczną praktyką. Pielęgniarka zatrudniona w zpch powinna więc udokumentować swoje prawo do wykonywania indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki wpisem do rejestrów. Prowadzą je okręgowe rady pielęgniarek i położnych właściwe dla miejsca wykonywania praktyki. Niezależnie od tego pielęgniarka musi też uzyskać wpis do ewidencji działalności gospodarczej.

Zpch ma obowiązek zawiadamiać wojewodę o każdej zmianie dotyczącej spełniania opisanych warunków w ciągu 14 dni oraz przedstawiać mu półroczne informacje dotyczące realizacji tych warunków.

Dla kogo taryfa ulgowa

Wojewoda ma prawo zwolnić niekiedy pracodawców ubiegających się o status zpch z obowiązku spełnienia niektórych rygorów. Przykładowo może zrezygnować z egzekwowania rygoru osiągania wymaganego poziomu zatrudnienia niepełnosprawnych w stopniu znacznym lub umiarkowanym przez ostatnie sześć miesięcy. Ulga taka przysługuje jednak przez pewien czas wyłącznie podmiotom, gdzie 60 proc. załogi stanowią niepełnosprawni, jeśli powiatowy urząd pracy nie jest w stanie tam skierować wymaganej liczby osób o znacznej lub umiarkowanej niepełnosprawności z odpowiednimi kompetencjami lub też nadających się do przekwalifikowania.

Wojewodzie wolno też zwolnić z obowiązku prowadzenia działalności gospodarczej przez 12 miesięcy lub utrzymywania wskaźników zatrudnienia niepełnosprawnych przez sześć miesięcy. Przywilej ten służy jednak tylko pracodawcy, który przejął zpch: wraz ze wszystkimi pracownikami będący w stanie upadłości lub likwidacji albo też zagrożony upadłością czy likwidacją (chyba że przejęcie nastąpiło na podstawie kodeksu spółek handlowych lub prawa spółdzielczego), prowadzony przez jedną lub kilka osób fizycznych w drodze darowizny od osoby z pierwszej grupy podatkowej.

Zakład korzystający z którejś z wymienionych preferencji musi utrzymać odpowiedni poziom zatrudnienia przez rok od dnia wydania decyzji.

Kiedy wojewoda odmawia

Firma traci status zpch w dniu, kiedy przestaje spełniać którykolwiek z warunków niezbędnych do jego posiadania. Utratę stwierdza wojewoda w drodze decyzji. Może do niego wrócić od dnia, kiedy zacznie ponownie spełniać wszystkie warunki i zwróci pomoc finansową pobraną nienależnie jako zpch wtedy, gdy nie realizowała już wymogów. Taki szybki powrót jest jednak możliwy jedynie wówczas, gdy:

zakład nie spełniał warunków maksymalnie przez trzy miesiące, odstępstwa nie były rażące, wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych nie obniżył się o więcej niż o 20 proc. Decyzje wojewody nie są ostateczne. Pracodawca może się od nich odwołać do ministra pracy i polityki społecznej.

Co potem

Zpch likwidowany, upadający, wykreślany z ewidencji działalności gospodarczej lub tracący status zwraca niezwłocznie do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych niewykorzystane środki zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron).

Dodatkowo wpłaca na PFRON równowartość niezamortyzowanej kwoty wydatkowanej z zfron na nabycie, wytworzenie lub ulepszenie środków trwałych w związku z modernizacją zakładu, utworzeniem lub przystosowaniem stanowisk pracy dla niepełnosprawnych, budową, rozbudową bazy rehabilitacyjnej, wypoczynkowej i socjalnej oraz na zakup środków transportu. Nie musi dokonywać tych wpłat, jeśli nadal zatrudnia co najmniej 15 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, w tym co najmniej 25 proc. niepełnosprawnych. Wolno mu ponadto zachować zfron, gdy został przejęty lub połączony z innym zpch. Niewykorzystane środki zfron trzeba wówczas przekazać w ciągu trzech miesięcy na fundusz rehabilitacji zakładu przejmującego. Wojewoda przeprowadza okresowe i doraźne kontrole zpch pod kątem spełniania warunków i obowiązków. Na okresowe kontrole wojewody pracodawca musi się przygotować nie rzadziej niż co dwa lata, a Państwowej Inspekcji Pracy co trzy lata. Poza tym zpch sprawdza także urząd skarbowy w zakresie gromadzenia i wydatkowania środków zfron.

Więcej Rzeczpospolita.