Prowadzący działalność gospodarczą niejednokrotnie zawierają umowy, w których w celu zabezpieczenia prawidłowej ich realizacji przewidziane są kary umowne, np. z tytułu odstąpienia od umowy. Ich wypłata rodzi również określone skutki na gruncie podatku dochodowego zarówno po stronie przedsiębiorcy, który karę otrzymuje, jak i po stronie podatnika, który ją wypłaca.

Bez względu na przyczynę otrzymania kary – stanowi ona przychód firmy. Jednak nie zawsze jest kosztem dla wypłacającego. Ustawodawca przewidział ograniczenia w zaliczaniu do kosztów kar umownych. Jednak nie są nimi objęte wszystkie kary. Jeżeli kara wypłacana jest z innego tytułu niż wymieniony w art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o pdof i art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o pdop, u płacącego może stanowić koszt uzyskania przychodów na ogólnych zasadach. Przykładem kary umownej stanowiącej koszt podatkowy jest kara z tytułu nieterminowego wykonania robót, usług lub dostarczenia towarów.

Kiedy przysługuje kara umowna?

Instytucję kary umownej reguluje ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.). Wynika z niego, że w umowie można zastrzec, iż naprawienie szkody powstałej z niewykonania lub nienależytego wykonania danego zobowiązania niepieniężnego nastąpi poprzez zapłatę określonej sumy (kary umownej). W takiej sytuacji kara umowna będzie przysługiwać wierzycielowi w zastrzeżonej na tę okoliczność wysokości, bez względu na wysokość faktycznie poniesionej przez niego szkody (art. 483-484 K.c.). Kara umowna może ponadto należeć się wierzycielowi w oparciu o istniejący szczególny przepis prawny (art. 485 K.c.).

Strony umowy cywilnoprawnej mogą zastrzec karę umowną w przypadku wystąpienia szeregu różnych okoliczności powodujących niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania, np. opóźnienia w wykonaniu świadczenia, wadliwego jego wykonania lub niewykonania (w całości bądź w części).