Jeśli jednorazowe odszkodowanie lub renta z tytułu niezdolności do pracy nie zaspokajają w całości szkody powstałej w wyniku wypadku przy pracy, wówczas pracownik może dochodzić od pracodawcy wypłaty roszczeń uzupełniających o charakterze cywilnym (renty uzupełniającej, odszkodowania, zadośćuczynienia za krzywdę). Jedną z podstaw odpowiedzialności cywilnej pracodawcy może być zasada ryzyka.

Odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka jest wyłączona w przypadku wystąpienia siły wyższej. Jest to zdarzenia nagłe, pochodzące z zewnątrz przedsiębiorstwa, a przy tym nadzwyczajne, niemożliwe do przewidzenia i zapobieżenia (np. uderzenie pioruna) . Należy zaznaczyć, że nie można powoływać się na siłę wyższą jako okoliczność wyłączającą odpowiedzialność wówczas, gdy szkoda powstała w wyniku nieusunięcia zagrażających bezpieczeństwu skutków siły wyższej, jeżeli można było im zapobiec poprzez ich zlikwidowanie lub skuteczne ostrzeżenie przed grożącym niebezpieczeństwem za pomocą powszechnie przyjętych środków (por. wyrok SN z 28 września 1971 r., II CR 388.71, OSNCP 1972/3/58),

Pracodawca nie ponosi odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, jeżeli wypadek przy pracy został spowodowany wyłącznie z winy poszkodowanego. Szkoda nie powstaje z wyłącznej winy poszkodowanego w sytuacji, gdy poza zawinionym jego działaniem istnieją jeszcze inne, choćby niezawinione przez przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, przyczyny wypadku związane z ruchem tegoż przedsiębiorstwa – o ile nie wynikają z siły wyższej bądź działania osoby trzeciej, za którą przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 31 stycznia 1997 r. I ACa 70/96, OSA 1997/6/41).

Zawinione zachowanie pracownika (np. rażące naruszenie przepisów bhp) musi być zatem jedyną przyczyną wypadku przy pracy i związanej z tym szkody. Jeśli natomiast szkoda powstała przez ruch przedsiębiorstwa, a pracownik swoim zachowaniem jedynie w pewien sposób przyczynił się do wypadku, to wówczas odpowiedzialność pracodawcy nie jest wyłączona, a może jedynie nastąpić zmniejszenie odszkodowania ze względu na przyczynienie się pracownika do wypadku.

Wyłączenie odpowiedzialności pracodawcy następuje również wówczas, gdy szkoda powstała wyłącznie z winy osoby trzeciej. Chodzi tutaj o osobę, za którą przedsiębiorstwo nie ponosi żadnej odpowiedzialności (z którą nie łączy przedsiębiorstwa stosunek prawny), a po drugie osoba ta pozostaje poza ruchem tego przedsiębiorstwa lub zakładu. Z tej przyczyny wszelkie wady maszyn lub ich funkcjonowania (także wywodzące się z uchybień producenta), jak i związane z ruchem całości, nie mogą być oceniane w kategoriach czynu osoby trzeciej.

Należy stwierdzić, że osobami trzecimi nie będą inni (poza poszkodowanym) pracownicy, osoby wchodzące w skład organów przedsiębiorstwa, inne osoby bezpośrednio lub pośrednio włączone w ruch przedsiębiorstwa (np. osoby zatrudnione w przedsiębiorstwie, pomocnicy, podwykonawcy). Za osoby trzecie – w rozumieniu art. 435 k.c. – można natomiast uznać np. klientów przedsiębiorstwa.

Opracowanie: Adam Banaszek

Więcje w Gazecie Prawnej z 8 maja 2008 r.