Przesłaniem przyświecającym twórcom projektu ustawy o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnością było przeciwdziałanie dyskryminacji ludzi z niepełnosprawnością. Przedstawiony przez Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji projekt określa zasady i środki służące wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnością w realizowaniu swych praw, korzystaniu z wolności oraz wypełnianiu obowiązków w życiu politycznym lub gospodarczym oraz kulturalnym.
Zgodnie z art. 1 projektu, ustawa nie narusza:
– przepisów dotyczących równego traktowania zawartych w przepisach odrębnych;
– przepisów Kodeksu pracy w zakresie równego traktowania pracowników;
– przepisów ustawy o równym traktowaniu.
Trudno oprzeć się jednak wrażeniu, że w świetle trwających prac nad ustawą o równym traktowaniu, tworzenie nowych regulacji prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych, nie jest do końca zrozumiałe. Nie negujemy wagi propozycji zawartych w przedstawionym projekcie, jednakże w naszej opinii bez większych przeszkód znalazłyby one swoje miejsce w ustawie o równym traktowaniu.
Cel obydwu wspomnianych ustaw sprowadza się bowiem do jednego, a mianowicie zapewnienia równego traktowania ludzi, przy czym przedmiotowy projekt ogranicza się jedynie do osób z niepełnosprawnością, natomiast projekt ustawy o równym traktowaniu mówi szerzej o dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, wyznanie lub światopogląd, poglądy polityczne, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną czy stan cywilny lub rodzinny.
Istnienie dwóch aktów prawnych, wzajemnie się przenikających pod względem zawartych regulacji, może doprowadzić do sytuacji, kiedy to system prawny przestanie być wystarczająco prosty i czytelny, a to, jak pokazuje doświadczenie, stanowi niejednokrotnie największą przeszkodę przy dochodzeniu roszczeń.
Odnosząc się do konkretnych rozwiązań zawartych w przedstawionym projekcie ustawy, POPON bardzo pozytywnie ocenia wprowadzenie nowej terminologii, tzn. zastąpienie pojęcia „osoba niepełnosprawna”, które miało raczej pejoratywny wydźwięk, pojęciem „osoba z niepełnosprawnością”, które w naszej ocenie trafniej definiuje osoby z różnymi dysfunkcjami.
Za korzystną należy również uznać definicję „rozsądnych dostosowań” (art. 3 pkt 7 projektu), która nie przerzuca kosztów dostosowań jedynie na pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne. „Rozsądne dostosowania” nie powinny narzucać niewspółmiernie wysokich obciążeń co oznacza, że powinny być w wystarczającym stopniu rekompensowane ze środków istniejących w ramach polityki, programów lub innych działań realizowanych na rzecz osób z niepełnosprawnością.
Projekt ustawy zawiera oczekiwane przez środowisko osób niepełnosprawnych zmiany w ustawie z 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2000 r., Nr 47, poz. 544 ze zm.) i Ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2007 r., Nr 190, poz. 1360 ze zm.). Projekt zakłada m.in. możliwość głosowania osobiście, przez pełnomocnika lub korespondencyjnie i obowiązek zapewnienia przez gminę transportu do lokalu wyborczego. Jest to bardzo korzystna zmiana, ponieważ do tej pory znaczna część społeczeństwa np. ze schorzeniami uniemożliwiającymi poruszanie się nie mogła skorzystać ze swoich konstytucyjnych uprawnień i głosować na swojego kandydata.
POPON zgłasza następujące zastrzeżenia do projektu:
W projektowanym art. 8 ust. 6 za działania będące przejawem dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność uważa się stosowanie represji również wobec osób najbliższych, które wystąpiły z powództwem lub innym środkiem prawnym w związku z dyskryminacją osoby niepełnosprawnej bądź też uczestniczyły w postępowaniu wszczętym na skutek wniesienia powództwa. W naszej opinii należałoby doprecyzować pojęcie osoby najbliżej albo przynajmniej odwołać się do innego aktu normatywnego tak, aby nie było żadnych niejasności interpretacyjnych. Można np. posłużyć się definicją zawartą w art. 115 § 11 Kodeksu Karnego z 1997 r. uznającą za osobę najbliższą: małżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii lub stopniu, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz jej małżonka, a także osobę pozostającą we wspólnym pożyciu.
Art. 16 projektu ustawy przewiduje 10-letni okres przedawnienia roszczeń z tytułu naruszenia zasady równego traktowania, który w naszej opinii jest zbyt długi i może rodzić wiele trudności dowodowych. Nie należy bowiem zapominać, jaka materia będzie przedmiotem dochodzenia w ewentualnym postępowaniu sądowym. Ponadto projekt ustawy o równym traktowaniu również zawiera okres przedawnienia dla dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia zasady równego traktowania i jest to okres 3-letni od powzięcia wiadomości o naruszeniu zasady równego traktowania, nie dłużej jednak niż 5 lat od zajścia zdarzenia stanowiącego naruszenie zasady równego traktowania. POPON uważa, że zbędne jest dublowanie zapisów o okresie przedawnienia, a już na pewno niewłaściwe jest ustalenie różnych terminów dla dochodzenia tych samych roszczeń.
Negatywnie oceniamy również art. 17, który ciężar dowodu w całości przerzuca na stronę pozwaną. Taki zapis ustawy może spowodować lawinę bezpodstawnych pozwów. Wydaje się, że rozsądne byłoby wprowadzenie obowiązku przynajmniej uprawdopodobnienia zgłaszanych żądań.
POPON postuluje, aby już na etapie prac nad ustawą o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnością, określić podmioty, które zgodnie z projektowanym art. 27 wprowadzającym zmiany do art. 19a ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. z 2001 r., Nr 86, poz. 953 z późn. zm.), będą uprawnione do przeprowadzania szkoleń w zakresie obsługi osób z niepełnosprawnością. W naszej ocenie cel takich szkoleń zostanie osiągnięty jedynie wówczas, gdy będą one przeprowadzone przez podmioty, które na co dzień zajmują się problematyką osób z niepełnosprawnością, dlatego też proponujemy uwzględnienie roli organizacji pozarządowych, o których mowa w art. 3 ust. 3 projektowanej ustawy i wykorzystanie ich doświadczeń.
POPON zwraca również uwagę na błędną jednostkę redakcyjną podaną w art. 21 ust. 3 oraz błąd, który pojawił się w art. 30, w którym znalazły się zarówno zmiany do ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej oraz, jak domniemywamy, ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U.04.256.2572). Nie zostało to jednak wyartykułowane.
Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych podtrzymuje swoją wolę współpracy w tworzeniu prawa pozwalającego skutecznie zwalczać dyskryminację osób z niepełnosprawnością i jest wdzięczna za umożliwienie zgłoszenia uwag do przygotowanego przez Państwa projektu. Zaproponowane rozwiązania, po uwzględnieniu naszych uwag, uważamy za pozytywne.