Trudna sytuacja życiowa i materialna nie wystarczy do przyznania emerytury lub renty w drodze wyjątku.

Przyznanie przez prezesa ZUS emerytury lub renty w drodze wyjątku zależy od spełnienia ściśle określonych warunków. Przede wszystkim trzeba udowodnić, że uzyskanie świadczeń w zwykłym trybie nie było możliwe wskutek szczególnych okoliczności oraz że wnioskodawca nie może podjąć pracy zarobkowej z uwagi na swój wiek lub całkowitą niezdolność do pracy.

Prezes ZUS może przyznać emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy albo rentę rodzinną w drodze wyjątku, jeżeli wnioskodawca:

– jest lub był osobą ubezpieczoną lub jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym,

– nie spełnia warunków wymaganych w ustawie o emeryturach i rentach do uzyskania świadczeń wskutek szczególnych okoliczności,

– nie może podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek,

– nie ma niezbędnych środków utrzymania.

Powyższe przesłanki (wymienione w art. 83 ustawy emerytalnej) muszą być spełnione łącznie.

Warto też wiedzieć, że wysokość przyznanych w drodze wyjątku świadczeń nie może przekraczać odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie emerytalnej.
 
Prezes ZUS może przyznać świadczenie w drodze wyjątku ubezpieczonemu albo pozostałym po nim członkom rodziny.

Osoba występująca o świadczenie w drodze wyjątku musi udowodnić, że wskutek szczególnych okoliczności nie może uzyskać prawa do świadczenia w zwykłym trybie. Musi wykazać, że wystąpiło zdarzenie lub trwały stan wykluczający aktywność zawodową z powodu niemożności przezwyciężenia ich skutków.
 
Szczególne okoliczności to przyczyny niezależne od woli wnioskodawcy, niezawinione przez niego, wynikające ze splotu obiektywnych okoliczności, niekiedy powiązanych z subiektywnymi, ale niedominującymi. Są to przeszkody niedające się usunąć nawet przy dołożeniu maksimum sił i staranności o kontynuowanie czy podjęcie na nowo zatrudnienia.

W przypadku renty rodzinnej, która jest pochodną świadczenia osoby zmarłej, przesłanka braku uprawnień do świadczenia w zwykłym trybie wskutek szczególnych okoliczności dotyczy osoby zmarłej.
 
Prezes ZUS może przyznać świadczenie w drodze wyjątku wnioskodawcy, który ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek nie może podjąć zatrudnienia.

O niezdolności do pracy orzeka lekarz orzecznik ZUS, a w przypadku wniesienia sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika albo złożenia zarzutu wadliwości orzeczenia – komisja lekarska. Natomiast przez pojęcie wieku, jako przeszkody w podjęciu pracy lub działalności objętej ubezpieczeniami społecznymi, należy rozumieć wiek, w którym osoba ubiegająca się o to świadczenie nie może jeszcze podjąć zatrudnienia z uwagi na niepełnoletność – nieukończenie 18 lat albo wiek emerytalny (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn).

Pojęcie braku niezbędnych środków utrzymania jako warunku przyznania świadczenia w drodze wyjątku przez prezesa ZUS nie jest zdefiniowane w ustawie emerytalnej. Zgodnie z poglądem wyrażonym w orzecznictwie przepis art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z FUS uzależnia przyznanie świadczenia w drodze wyjątku od wykazania braku niezbędnych, a nie niewystarczających środków utrzymania. Nie są to natomiast środki pozwalające na zaspokojenie wszystkich potrzeb życiowych.

Więcej w Rzeczpospolitej z 25 lipca 2008 r.