Inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnieni do przeprowadzania kontroli bez uprzedzenia, o każdej porze dnia i nocy i tak często, jak jest to konieczne. PIP może swobodnie wejść na teren oraz do obiektów i pomieszczeń kontrolowanego przedsiębiorcy. Wolno mu przeprowadzić oględziny obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy.

Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIP, ma ona prawo żądać od kontrolowanego oraz od wszystkich pracowników lub osób, które są lub były zatrudnione albo które wykonują lub wykonywały pracę na jego rzecz na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą. Ponadto inspektor ma prawo żądania okazania dokumentów, akt osobowych, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą, utrwalania przebiegu i wyników oględzin, wykonywania niezbędnych dla celów kontroli odpisów lub wyciągów z dokumentów, sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę lub przebywających na terenie kontrolowanego, ich przesłuchiwania i żądania oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności zarobkowej oraz korzystania z pomocy biegłych i specjalistów, a także akredytowanych laboratoriów.

Odmowa podpisania protokołu przez osobę lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany nie stanowi przeszkody do zastosowania przez inspektora pracy stosownych środków prawnych przewidzianych ustawą.
 
W wyniku ustaleń kontrolnych inspektor PIP może także kierować wystąpienia o ich usunięcie, a także o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych.

W razie niewykonania przez pracodawcę nakazów inspektorów pracy, PIP jest upoważniona do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

Wśród decyzji, które Inspektor pracy może wydać, jest nakaz płacowy. Nakaz zapłaty ma na celu wymuszenie spełnienia ciążącego na pracodawcy obowiązku.

Co ważne – za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, takie jak zatrudnienie na umowę cywilnoprawną zamiast na umowę o pracę czy zaleganie z wypłatę wynagrodzenia, grożą kary od 500 do 1000 zł. Inspektor może dodatkowo nałożyć mandat w wysokości 2 tys. zł w sprawach, w których inspekcja pracy jest oskarżycielem publicznym, natomiast za poważne wykroczenia, takie jak zatrudnianie pracowników bez umowy lub lekceważenie zasad BHP, grozi mandat do 5 tys. zł, jeśli pracodawca popełnia to samo wykroczenie w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania.

Opracowanie: Ewa Suszek

Więcej w Rzeczpospolitej z 30 stycznia 2009 r.