Renta socjalna to świadczenie przeznaczone dla osób, u których całkowita niezdolność do pracy powstała jeszcze przed wejściem w dorosłe życie zawodowe, nie pozwalając im nawet na przebycie stażu ubezpieczeniowego uprawniającego do zwykłej renty z tytułu niezdolności do pracy.

Przepisy stanowią, że musi ono zaistnieć przed ukończeniem 18 roku życia, albo w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25 roku życia albo w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej. Może ono również nastąpić w czasie przerwy między poszczególnymi latami nauki lub studiów bądź w okresie przypadającym po ukończeniu nauki w danej szkole (np. w liceum), a przed rozpoczęciem kolejnego etapu nauki (np. na studiach wyższych).

Należy odróżnić zaistnienie schorzenia, które spowodowało niezdolność do pracy od samego powstania tej niezdolności. Ustawodawca wymaga bowiem tylko, aby naruszenie sprawności organizmu nastąpiło w określonym czasie, natomiast sama niezdolność do pracy – jako skutek tego naruszenia – może powstać kiedykolwiek później.

Niezdolność do pracy a niepełnosprawność

W polskim systemie orzeczniczym występują dwa różne tryby orzecznicze dla osób o złym stanie zdrowia: tryb orzeczniczy w ZUS oraz orzekanie o niepełnosprawności przez powiatowe i wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. W tym drugim przypadku chodzi o orzekanie dla celów różnego rodzaju ulg, przywilejów i świadczeń przyznanych na podstawie odrębnych przepisów. Orzekanie o niepełnosprawności odbywa się na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz na podstawie przepisów wykonawczych do tej ustawy. Niepełnosprawność jest tam zdefiniowana jako trwała lub okresowa niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodująca niezdolność do pracy. Możliwe jest przyznanie jednego z trzech.

PRZYKŁAD

Lekarz orzecznik ZUS stwierdził, że 22-letnia kobieta jest częściowo niezdolna do pracy od dzieciństwa. Na podstawie tego orzeczenia nie może ona ubiegać się o rentę socjalną, gdyż do jej otrzymania konieczne jest orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy.

PRZYKŁAD

Osoba odbywająca studia doktoranckie poważnie zachorowała. Miała wtedy 28 lat. Trzy lata po zakończeniu studiów jej choroba pogłębiła się jeszcze bardziej. Nie miała wystarczającego stażu ubezpieczeniowego, aby ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. W związku z tym zgłosiła wniosek o rentę socjalną. Lekarz orzecznik ZUS stwierdził całkowitą niezdolność do pracy powstałą w wieku 31 lat wskutek naruszenia sprawności organizmu, jakie nastąpiło w czasie studiów. Orzeczenie to stało się podstawą do przyznania przez ZUS renty socjalnej.

PRZYKŁAD

Czytelnik w maju 2006 r. zdał maturę. W sierpniu poważnie zachorował. Od października 2006 r. rozpoczął studia wyższe. W listopadzie 2006 r. złożył wniosek o rentę socjalną. Lekarz orzecznik ZUS stwierdził całkowitą niezdolność do pracy wskutek choroby powstałej w czasie przerwy w nauce, co pozwoliło na przyznanie mu wnioskowanego świadczenia.

PRZYKŁAD

Czytelniczka została uznana za osobę niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym orzeczeniem wydanym przez powiatowy zespół do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności w styczniu 2001 r. Stopień niepełnosprawności został jej ustalony do końca 2007 roku. Do tej daty ZUS zobowiązany jest wypłacać jej rentę socjalną, jeśli inne warunki do kontynuowania wypłaty są spełnione. Po 31 grudnia 2007 r. będzie mogła otrzymywać to świadczenie tylko wówczas, gdy uzyska odpowiednie orzeczenie lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ZUS.

Dla celów różnego rodzaju ulg i przywilejów orzeczenie lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ZUS o niezdolności do pracy jest traktowane na równi z odpowiednimi orzeczeniami o niepełnosprawności. Natomiast odwrotna zależność nie występuje. ZUS nie może przyznać renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Zasada ta odnosi się również do renty socjalnej, ale w tym przypadku ustawodawca przewidział pewne wyjątki. Przed zmianą przepisów o rencie socjalnej w 2003 roku powiatowe urzędy pracy, które wypłacały to świadczenie uznawały bowiem orzeczenia wydane przez zespoły ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności. W związku z tym, jeśli orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydane zostało przed wspomnianą nowelizacją, tj. przed 1 października 2003 r. i nadal zachowuje swoją ważność, jest podstawą do kontynuowania przez ZUS wypłaty świadczenia. Na takich samych zasadach traktowane jest orzeczenie komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrudnienia o zaliczeniu do I lub II grupy inwalidów wydane przed 1 września 1997 r. Po upływie ważności jednego z takich orzeczeń przyznanie renty socjalnej na dalszy okres uzależnione jest od uzyskania odpowiedniego orzeczenia wydanego przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską ZUS.

WAŻNE

Organem przyznającym i wypłacającym renty socjalne jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W szczególnych przypadkach renta ta jest wypłacana także przez inne organy emerytalno-rentowe, np. KRUS

PRZYKŁAD

Czytelnik (24 lata) uzyskał w styczniu 2007r. orzeczenie powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności stwierdzające u niego znaczny stopień niepełnosprawności wskutek choroby powstałej przed 16 rokiem życia. Orzeczenie to uprawnia go do określonych przywilejów przewidzianych w odrębnych przepisach, ale nie może być podstawą do przyznania przez ZUS renty socjalnej.

Po ewentualnym stwierdzeniu przez lekarza orzecznika całkowitej niezdolności do pracy właściwa jednostka ZUS wydaje decyzję w sprawie renty socjalnej. Jeśli zostały spełnione pozostałe omówione wyżej warunki nabycia prawa do renty, jest to decyzja przyznająca świadczenie. W decyzji tej ZUS podaje m.in. okres, na który przyznaje to świadczenie. W zależności od tego, czy stwierdzona całkowita niezdolność do pracy ma charakter trwały, czy też okresowy, przysługuje odpowiednio stała lub okresowa.

Kiedy renta może być zmniejszona

ZUS nie ustala wysokości renty socjalnej dla każdej osoby uprawnionej, tak jak ma to miejsce przy emeryturze czy rencie z tytułu niezdolności do pracy. Przepisy przewidują zryczałtowaną i, poza pewnymi wyjątkami, jednakową dla wszystkich kwotę renty socjalnej. Uzależniona jest ona od aktualnej wysokości najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i wynosi 84 proc. tej kwoty. Najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi obecnie 597,46 zł, stąd obecna kwota renty socjalnej wynosi 501,87 zł. W określonych sytuacjach renta.

KTO MA PRAWO DO RENTY SOCJALNEJ

Kto może uzyskać rentę socjalną

Kto nie może nabyć prawa do renty socjalnej

– obywatele polscy zamieszkujący i przebywający na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej,

– cudzoziemcy zamieszkujący i przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie: zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy o cudzoziemcach, a więc m.in. w związku z zamierzonym wykonywaniem pracy lub prowadzeniem działalności gospodarczej, podjęciem lub kontynuowaniem studiów albo szkolenia zawodowego lub innymi okolicznościami uzasadniającymi ich zamieszkanie na terytorium RP, zgody na pobyt tolerowany, w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy,

– obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt.

– osoby uprawnione do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej oraz renty strukturalnej, a także osoby pobierające świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych,

– osoby uprawnione do renty rodzinnej, jeśli wysokość tego świadczenia przekracza 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy

– osoby uprawnione do zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,

– właściciele lub posiadacze nieruchomości rolnej w rozumieniu kodeksu cywilnego o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych, a także współwłaściciele nieruchomości rolnej, jeśli ich udział przekracza 5 ha.

Renata socjalna może jednak przysługiwać w zmniejszonej wysokości.

Po pierwsze, chodzi tu o rentę socjalną przysługującą niektórym osobom tymczasowo aresztowanym lub odbywającym karę pozbawienia wolności, tj. tym, którzy spełniają łącznie następujące warunki:

– są osobami samotnie gospodarującymi,

– prawa do renty rodzinnej,

– są właścicielami lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, przysługuje im spółdzielcze prawo do lokalu albo też wynajmują lokal należący do gminy, innych jednostek samorządu terytorialnego, Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych i dokonują opłat czynszowych za mieszkanie.

Aby zapobiec eksmisji wymienionych osób z zajmowanego lokalu przewidziano możliwość pobierania przez wymienionych renty socjalnej przez okres pobytu w areszcie śledczym lub zakładzie karnym. Warto jednak zaznaczyć, że świadczenie za taki okres przysługuje tylko w kwocie 50 proc. pełnej wysokości. Ponadto osoba tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności musi się pisemnie zobowiązać do pokrywania z tej kwoty należności za lokal lub za dom oraz udowodnić, że nie przebywają w nim inne osoby.

Drugi wyjątek, kiedy renta socjalna może przysługiwać w zmniejszonej wysokości, dotyczy osób, które są jednocześnie uprawnione do tego świadczenia oraz do renty rodzinnej. Przepisy nie zabraniają pobierania obydwu świadczeń. Jedynie wówczas, gdy wysokość renty rodzinnej przekracza 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (obecnie 1194,92 zł), renta socjalna nie przysługuje. W pozostałych przypadkach, w których zbiegają się prawa do tych świadczeń, renta socjalna ulega jedynie takiemu obniżeniu, aby łącznie z rentą rodzinną nie przekraczała wspomnianych 200 proc. Ustawodawca gwarantuje jednak w tym przypadku minimalną wysokość renty socjalnej. Świadczenie to nie może być niższe niż 10 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (obecnie 59,75 zł).

Więcej Gazeta Prawna.