Podmioty sprzedające towary, w celu intensyfikacji sprzedaży, podejmują liczne działania mające zachęcić potencjalnych nabywców do dokonywania zakupów. W tym celu mogą np. przyznawać nabywcom premie pieniężne. Premie takie są najczęściej gratyfikacją za dokonanie w danym okresie rozliczeniowym zakupów o określonej wartości. Są one z reguły przyznawane podmiotom nabywającym towary bezpośrednio od sprzedawcy.

Zdarza się jednak, że sprzedawca wypłaca wskazane gratyfikacje również nabywcom oferowanych przez niego dóbr, którzy są podmiotami kolejnymi w kanale dystrybucji towarów. Przykładowo, producent przyznaje premie sprzedawcom detalicznym dokonującym nabyć od hurtowni, które uprzednio zakupiły towary od tego producenta.

Gdy premia została udzielona bezpośredniemu nabywcy towarów. Pojawiają się wątpliwości, jak należy potraktować na gruncie VAT gratyfikacje wypłacane podmiotom będącym kolejnymi sprzedawcami w kanale dystrybucji towarów. Może się bowiem zdarzyć, że wskazany producent przyzna również premie sprzedawcom detalicznym, którzy nabędą towary od hurtowni, która uprzednio dokonała zakupów od producenta. Premia nie będzie wtedy związana z nabyciem towarów bezpośrednio od producenta. W tym przypadku nie można zatem mówić o zwrocie przez podmiot otrzymujący premie części należnego sprzedawcy wynagrodzenia. Sprzedawcy detaliczni, nie będąc nabywcami towarów od producenta, żadnej kwoty z tytułu transakcji dokonanej przez producenta nie uiszczą. Na linii producent – sprzedawca detaliczny nie będzie miała miejsca żadna dostawa towarów, za którą będzie pobierane wynagrodzenie. W konsekwencji nie można uznać, że nastąpi obniżenie ceny za sprzedane przez producenta towary. Sprzedawcy detaliczni nie są bowiem nabywcami towarów sprzedanych przez producenta.

Wydaje się jednak, że również w takiej sytuacji są przesłanki do uznania, że premie, które producent przekazuje na rzecz kolejnych w łańcuchu dystrybucji podmiotów, należy traktować jako rabaty obniżające obrót uzyskany z tytułu sprzedaży towarów na rzecz hurtowni, która dokonała następnie dostaw na rzecz tego sprzedawcy detalicznego.

Sposób rozliczenia premii przyznanych kolejnym w kanale dystrybucji podmiotom był przedmiotem orzecznictwa TSUE. W wyroku z 24 października 1996 r. w sprawie C-317/94 (Elida Gibbs) Trybunał orzekł, że: „W okolicznościach takich jak występujące w postępowaniu głównym, producent, który zrefundował wartość kuponu uprawniającego do zwrotu gotówki klientowi końcowemu, otrzymuje, po zakończeniu transakcji, kwotę odpowiadającą cenie sprzedaży zapłaconej przez hurtowników lub detalistów za jego towary, pomniejszoną o wartość przedmiotowych kuponów. Nie byłoby zatem zgodne z dyrektywą, gdyby podstawa opodatkowania użyta do obliczenia podatku należnego od producenta jako podatnika, przekraczała kwotę ostatecznie przez niego otrzymaną. Gdyby bowiem tak było, zasada neutralności VAT w stosunku do podatników, do których należy także producent, nie byłaby spełniona”.

Ponadto, we wskazanym wyroku TSUE stwierdził, że: „(…) w celu zapewnienia realizacji zasady neutralności, należy, obliczając podstawę opodatkowania dla celów VAT, uwzględnić sytuacje, w których podatnik, nie pozostając w stosunkach umownych z konsumentem końcowym, ale będąc pierwszym ogniwem łańcucha transakcji kończącego się na tym konsumencie, udziela takiemu konsumentowi zniżki za pośrednictwem detalistów lub poprzez bezpośredni zwrot wartości kuponów. W przeciwnym razie, organy podatkowe otrzymałyby z tytułu VAT kwotę większą niż rzeczywiście zapłacona przez konsumenta ostatecznego, kosztem podatnika”.

Zdaniem TSUE, rabat udzielony ostatecznemu nabywcy uprawnia producenta towaru do pomniejszenia o jego wartość podstawy opodatkowania VAT. Pozbawienie sprzedawcy wskazanego prawa stanowiłoby, według TSUE, naruszenie zasady neutralności. Podatnik uiściłby bowiem podatek należny od kwoty wyższej, niż ta, którą faktycznie otrzymał z tytułu sprzedaży towarów. W podobny sposób wypowiada się część krajowych organów podatkowych.

Należy przy tym zaznaczyć, że orzeczenie TSUE oraz wymienione interpretacje zostały wydane w sprawach, w których rabaty były udzielane finalnym nabywcom (tj. osobom fizycznym nieprowadzących działalności gospodarczej, które nabyły towary w sklepach detalicznych), a nie sprzedawcom detalicznym. Niemniej, w mojej ocenie, ustalenia poczynione przez TSUE oraz organy podatkowe zachowują swoją aktualność również z przypadku premii wypłacanych sprzedawcom detalicznym.